Jacobskruiskruid - puur vergif !

foto's: Jacob Stempher, gemaakt 7 juli 2006

Plaats: fietspad Koolveen-Stienkamp, Nieuw Balinge

Jacobskruiskruid

 De laatste tijd woekert er in Nederland een plant die uiterst gevaarlijk is voor paarden en andere zoogdieren: Het Jacobs-kruiskruid (Senecio Jacobea L.). In het buitenland is dit kruid al lang bekend en de schrik van iedere vee- en paardenhouder, maar in Nederland kwam dit plantje tot voor kort niet op grote schaal voor. Jacobskruiskruid is een zeer gevaarlijke plant; zo gevaarlijk dat in veel landen zelfs een verdelgingsplícht is ingesteld voor grondeigenaren die dit kruid op hun grond hebben staan.

Jacobskruiskruid is een onkruid dat zich razendsnel verspreidt door middel van pluizige zaadjes die door de wind kilometers ver worden meegevoerd. Een volwassen plant produceert 75.000 - 200.000 zaadjes. De plant komt thans in alle streken van Nederland voor.

De plant is enorm giftig voor zoogdieren, inclusief mensen. Het is met name giftig als het wordt ingenomen; alle delen van het kruid bevatten uiterst giftige glycosiden (alkaloiden) welke leiden tot ongeneeslijke leverschade. Volwassen planten dragen 25-50 procent van het gif in de bladeren, de bloemen bevatten tenminste twee keer zoveel als de bladeren.

De meeste dieren mijden de plant, maar het wordt anders wanneer dit gewas terecht komt in hooi- of kuilvoer; de dieren herkennen de plant niet meer en eten het gewoon op. Anders dan de meeste andere giftige planten verliest Jacobskruiskruid zijn giftige werking niet na droging en blijft het dus ook in hooi onverminderd zeer gevaarlijk. Het gif verspreidt zich via de Jacobsplant door het hele hooi.

In de landen waar Jacobskruiskruid voorkomt sterven jaarlijks vele paarden, koeien en ander vee na het eten van hooi- of kuilvoer waarin dit kruid zat. In de landen waar Jacobskruiskruid al langer voorkomt is de plant dan ook sterk gevreesd, zijn de gevaren goed bekend, en geldt vaak zelfs een verdelgingsplicht: Grondeigenaren zijn verplicht om dit onkruid te bestrijden.

In Nederland is dit kruid echter nog vrij onbekend omdat voorheen niet op grote schaal voorkwam. Wie op internet gaat zoeken naar “Jacobskruiskruid” komt nauwelijks verwijzingen naar de gevaren van het kruid tegen, dit in tegenstelling tot de Engelse naam “Ragwort”. Op de meeste Nederlandse websites over paarden- en paardenziekten kom je helaas dus nog steeds niets over het Jacobskruiskruid tegen. De meeste vee- en paardenhouders zijn dan ook niet op de hoogte van de gevaren van dit nieuwe onkruid. Er zijn zelfs onwetende paardenhouders die de plant in hun weide laten staan omdat er zulke schattige bloemetjes aan groeien.
(Jacobskruiskruid was toen wij dit artikel schreven echt nog behoorlijk onbekend en deze alinea is nu al compleet verouderd, bijna iedereen kent de plant nu en er is veel over geschreven.)

Door diezelfde onwetendheid wordt hooiland niet vooraf gecontroleerd op het voorkomen van Jacobskruiskruid en het eenmaal gemaaide kruid komt terecht in het hooi- of kuilvoer en verricht van daaruit zijn vernietigende werking op de levers van de dieren die dit voer consumeren.

Na welke hoeveelheid sterft het dier?

Het grootste gevaar van Jacobskruiskruid is dat het gif geen incidentele maar cumulatieve werking heeft. Er bestaat geen “maximale veilige hoeveelheid” die een dier binnen kan krijgen zonder ziek te worden; het gif wordt permanent opgeslagen in de lever en brengt daar grote schade aan. Iedere inname, hoe weinig dan ook, wordt opgenomen door de lever en “telt dus mee”. Na inname van een zekere hoeveelheid sterft het dier, of die hoeveelheid tijdens één maaltijd is ingenomen of in kleine porties gedurende 10 jaar maakt niet uit: Als de dodelijke hoeveelheid is bereikt sterft het dier. De dodelijke hoeveelheid is ongeveer 3-7% van het lichaamsgewicht. Jonge dieren ondervinden eerder de kwalijke gevolgen van het kruid dan volwassen dieren. Een tegengif bestaat niet, genezing is onmogelijk.

Omdat veel dieren er enige jaren over doen om een dodelijke hoeveelheid gif te accumuleren zijn er in Nederland tot nu toe nog maar weinig dieren aan overleden. Het feit dat de gevolgen van het gif zich meestal pas na een paar jaar openbaren werkt een snelle bekendwording van de problematiek tegen. Wij vrezen dan ook dat vee- en paardenhouders pas geïnformeerd raken wanneer reeds vele dieren ten dode zijn opgeschreven. Jacobskruiskruid is onder andere giftig voor paarden, pony's, ezels, koeien, varkens, geiten en schapen.

Waar groeit Jacobskruiskruid?

Jacobskruiskruid is een pioniersplant. De plant groeit als een van de eersten op opengewerkte grond en is niet erg kieskeurig ten aanzien van de bodemsamenstelling, hoewel het een voorkeur heeft voor arme, onbemeste grond. Voor de vestiging (kieming) is open grond nodig, bijvoorbeeld door beschadiging van de zode door de intensieve begrazing, vertrapping of door erg ruig maaien. Om de laatste reden komt de plant steeds meer in wegbermen voor.

Een enkele volwassen plant produceert 75.000 - 200.000 zaadjes die ver door de wind worden meegevoerd. De plant maakt verschillende soorten zaadjes: zaadjes die snel ontkiemen en zaadjes die pas na verloop van tijd ontkiemen. De plant kan dus op veel plaatsen groeien en verspreidt zich snel. Bovendien zullen na een grondige verdelging van het Jacobskruiskruid de in de grond liggende "trage zaadjes" in de loop van jaren alsnog ontkiemen en voor terugkeer van de plant zorgen.

Wat precies de reden is waarom de plant de laatste jaren zo in opmars is? Hiervoor circuleren verschillende verklaringen:

sint jacobsvlinder

• De plant zou in 1992 in natuurgebieden bewust zijn uitgezaaid om de Jacobsvlinder een habitat te bieden.
• Zaden van de plant zaten in veelgebruikte bloemenzaadmengsels.
• Wegbermen worden minder vaak gemaaid waardoor de plant meer kans krijgt om het bloeistadium te bereiken.
• Als openbare terreinen gemaaid worden dan wordt er vaak gekozen voor het zogenaamde frezen van de grond, waarbij de grond wordt opengewoeld. Jacobskruiskruid heeft opengewoelde grond nodig om te kunnen ontkiemen en krijgt hiermee dus een voorsprong.

dit is het beginstadium van de plant. Rechts bovenaan deze pagina is te zien hoe een plant er aan het eind van de zomer uitziet.

Vanaf juni begint de plant groter te worden, hij wordt meestal zo tussen de 30-100 cm hoog. De stengels zijn stug en taai, soms een beetje rood-paars aan de onderkant, maar verder groen en zich vertakkend. De blaadjes zijn onregelmatig geplaatst en hebben rafelige randen en zijn donkergroen.

Vanaf juni tot oktober bloeit de plant. Jacobskruiskruid is een composiet met zowel buisbloemen als lintbloemen. De bloemen zitten dicht op elkaar en vormen samen een heldergele paraplu.

In hooi kun je de plant herkennen aan de paarsachtige stengels. Als je die aantreft heeft het geen nut om die te verwijderen, het gif heeft zich al verplaatst van het Jacobskruiskruid naar de rest van het hooi. Dit hooi dient vernietigd te worden. Denk niet dat je Jacobskruiskruid altijd herkent, dat is soms erg lastig. Jongere planten hebben vaak nog geen paarse stengel en zijn daarom ook niet goed herkenbaar. En �s er paarse stengels in zitten hoeft dat niet per se te betekenen dat het Jacobskruiskruid is, er zijn meer planten met een paarse stengel. Maar neem het risico liever niet.

Symptomen van vergiftigde paarden

Dit bord staat bij de Zeperduinen in Zeeland. Vereniging Natuurmonumenten is hier nog verheugd dat Jacobskruiskruid zich uitzaait...

De effecten van Jacobskruiskruid vergiftiging zijn heel ernstig. De volgende symptomen kunnen voorkomen: conditieverlies, gewichtsverlies, doffe vacht, sloom, verminderde eetlust, overgevoeligheid voor zonlicht. In het terminale stadium zenuwverschijnselen zoals onrust, doelloos lopen, zwalkende/abnormale gang en stand, verlies van gezichtsvermogen, ernstige pijn, niet meer kunnen slikken en uiteindelijk complete verlamming. Je komt pas achter het feit dat er een probleem is als deze tekenen zich voordoen, helaas is het dan al te laat om het dier nog te kunnen redden. De meeste dieren sterven na een ziekteperiode varierend van enkele dagen tot maanden.

Voorkomen dat paarden de plant eten

Paarden mijden de plant als deze tussen het gras groeit. Het wordt echter anders wanneer de plant gedroogd is (ook in een land waar pas gemaaid gras ligt!), de plant verliest in gedroogde vorm zijn vieze smaak maar de giftigheid blijft onverminderd! De meeste paarden mijden de plant dus als deze nog groeit, er zijn echter wel gevallen bekend van paarden die tóch van de plant eten, dit gebeurt vooral als er verder niet veel gras op de wei staat. Verder is het mogelijk dat een plant vertrapt wordt, uitdroogt en daarmee minder onsmakelijk wordt en je paard hem rustig op eet. Zet je paard daarom liefst nooit in een weide met Jacobskruiskruid.

Jacobskruiskruid dat in het hooi of kuil zit zullen de paarden gewoon opeten, maar de plant is dan nog onverminderd giftig. Het enige dat je kan doen om te voorkomen dat dieren vergiftigd raken is zorgen dat er geen Jacobskruiskruid in het voedsel zit. Dat betekent dat je bij je hooi- of kuilleverancier na moet vragen of hij er absoluut zeker van is dat er geen Jacobskruiskruid in zit. Nog beter is het natuurlijk om al voor het hooien een kijkje te nemen op het land zodat je zelf kan controleren wat er groeit.

Hoe kun je Jacobskruiskruid bestrijden

Jacobskruiskruid is een lastig te bestrijden plant. Zaadjes van de plant kunnen nog jaren blijven leven alvorens te gaan ontkiemen, de plant kan dus steeds weer zijn kop op steken. Omdat de plant zich razendsnel en ver kan verspreiden, werkt bestrijden het beste als het op aangrenzende percelen tegelijkertijd geschiedt.

Uit de grond trekken

Foto: Marina van Dalen

Nadeel van deze methode is dat er delen van de wortel in de grond kunnen blijven zitten zodat de plant weer zal opbloeien als het gebied om de plant heen kaal is. Als echter wel alle delen zijn verwijderd en verbrand, vóórdat de plant bloeit, draagt het wel bij aan het voorkomen van de verspreiding van nieuwe zaadjes. In verband met het nog steeds aanmaken van zaadjes als de plant eenmaal is uitgetrokken, en het verliezen van de vieze smaak maar tevens behoud van de giftige stoffen, moet de plant worden verwijderd en vernietigd.

Bespuiten

De plant is chemisch te bestrijden door hem te bespuiten met MCPP (groeistof). Jonge planten in roset-stadium zijn op deze manier soms nog wel te vernietigen, de oudere planten zijn er echter tegen bestand en zijn daardoor niet goed op deze manier te behandelen. Wel hebben we geconstateerd dat bespuiten met hogere concentraties MCPP bij de oudere planten de vorming van bloemen vertraagt en soms zelfs verhindert. In verband met het het verliezen van de vieze smaak maar tevens behoud van de giftige stoffen, moet de plant worden verwijderd en vernietigd.

Inmiddels zijn er enkele speciale middelen tegen Jacobskruiskruid beschikbaar. Probleem blijft dat ze vaak niet selectief zijn waardoor ze ook de andere planten doden, en dat je hoe dan ook naderhand de dode plant moet verwijderen om te voorkomen dat de dieren hem alsnog opeten. En als je uiteindelijk toch de plant moet verwijderen, dan kun je dat natuurlijk net zo goed meteen doen en het bespuiten overslaan.

Afmaaien

De plant is slecht bestand tegen regelmatig afmaaien, maar een enkele keer maaien (hooien) verdraagt de plant zeer goed. Het lijkt er zelfs op dat de plant in zijn tweede levensjaar wilder gaat groeien als hij eerder is afgemaaid. Net als het uit de grond trekken van de plant helpt het wel mee de zaadproductie te verminderen, mits het maaien gebeurt vóórdat de plant bloeit. Er moet minstens twee keer per jaar worden gemaaid. In verband met het nog steeds aanmaken van zaadjes als de plant eenmaal is afgemaaid, en het verliezen van de vieze smaak maar tevens behoud van de giftige stoffen, moet de plant worden verwijderd en vernietigd.

Bronvermelding:  www.kruiskruid.nl